Ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε ξαφνικά. Υπήρχε ανέκαθεν, απλώς στις μέρες μας λαμβάνει την σημασία που του αρμόζει για να καταπολεμηθεί αφού ταλανίζει πολλά παιδιά αλλά και τις οικογένειες αυτών. Αποτελεί ένα σύνολο σωματικών και λεκτικών συμπεριφορών που ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων κατευθύνει απέναντι σε ένα συνομήλικο με εχθρικό και επαναλαμβανόμενο τρόπο κάνοντας κατάχρηση της δύναμης του με σκοπό να βλάψει το θύμα, να προκαλέσει πόνο και αρνητικά συναισθήματα (Benitez & Justicia 2006).
Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές (κλωτσιές, χτυπήματα, απειλές, κοινωνική απόρριψη, απομόνωση, πειράγματα, ανάρτηση ντροπιαστικών φωτογραφιών στο διαδίκτυο κοκ). Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, πως δεν είναι μόνον σωματικός ο εκφοβισμός. Μπορεί να είναι και λεκτικός αλλά και κοινωνικός (Hymel & Swearer 2015).
Ο εκφοβισμός μας αφορά όλους. Έρευνες έχουν δείξει ότι ακόμα και τα παιδιά παρατηρητές της θύματοποίησης άλλων συνομηλίκων έχουν χαμηλούς δείκτες ψυχικής υγείας. Παρατήρηση τέτοιων συμπεριφορών επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογική λειτουργία του παιδιού (Rivers et al., 2009). Αυτό μπορεί να συμβαίνει είτε επειδή το παιδί παρατηρητής φοβάται μην γίνει θύμα, είτε επειδή νιώθει ενοχές για αυτό που βλέπει και δεν μιλά.
Ο εκφοβισμός απαιτεί δύο πλευρές. Το θύτη και το θύμα. Οι ρόλοι μπορεί να εναλλάσσονται αλλά υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που συνήθως φανερώνουν ποιος ο ρόλος του κάθε παιδιού.
Το παιδί νταής έχει συχνά τα εξής χαρακτηριστικά: εξωτερικεύει την συμπεριφορά τους ενώ κρατά μυστικά τα συναισθήματα του. Συχνά έχει αρνητικές στάσεις και πεποιθήσεις για τους άλλους. Θυμώνει εύκολα και πιστεύει πως είναι ο αρχηγός της παρέας. Δυσκολεύεται να επιλύσει με κάποιο άλλο τρόπο τα προβλήματα του και πιθανόν να ζει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον συγκρούσεων με κακή γονική παρακολούθηση (Cook et al., 2010).
Το παιδί θύμα έχει πιθανόν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα εαυτού, έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων. Είναι απομονωμένο από τους συμμαθητές, νιώθει θλίψη και απόρριψη. Ίσως είναι παιδί με κάποια ιδιαιτερότητα (παχουλό παιδί, παιδί με αναπηρία, παιδί με μαθησιακές δυσκολίες, παιδί με κάποιο έντονο χαρακτηριστικό) (Cook et al., 2010).
Υπάρχουν κάποια σημάδια που θα πρέπει ένας γονιός να γνωρίζει για να καταλάβει αν το παιδί του είναι θύμα εκφοβισμού. Εκτός από τα φανερά σημάδια βίας, συνήθως τα παιδιά-θύματα αρνούνται να πάνε σχολείο βρίσκοντας διάφορες δικαιολογίες (πχ πονάει η κοιλιά μου, νυστάζω, νιώθω άρρωστος). Ακόμα, μπορεί να παρουσιάσουν πτώση στις σχολικές τους επιδόσεις. Συχνά έχουν έντονα ξεσπάσματα θυμού και θλίψης. Παρουσιάζουν σωματικούς πόνους, χάνουν αντικείμενα και πολλές φορές αποκτούν προβλήματα ύπνου.
Ένας γονιός δεν πρέπει να υποβαθμίζει τα συναισθήματα που βιώνει το παιδί που εκφοβίζεται. Πολλές φορές το θεωρούμε φυσιολογικό φαινόμενο αφού όλοι μας, λίγο-πολύ, έχουμε υποστεί εκφοβισμό. Δεν είναι όμως. Και σίγουρα δε φταίει το παιδί για αυτό. Ούτε ο θύτης, ούτε το θύμα. Και οι δύο πλευρές έχουν ανάγκη από υποστήριξη και αποδοχή.
Πρώτα από όλα ο γονιός πρέπει να γίνει καλός ακροατής. Να ακούσει το παιδί του, να το καταλάβει. Να μπει στη θέση του χωρίς να το κρίνει και να ερευνήσει τα αίτια που οδήγησαν την κατάσταση ως εκεί και αν νιώθει πως δε μπορεί να ανταπεξέλθει, να ζητήσει την βοήθεια ειδικού.
ΤΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
Η βία δεν προέρχεται από μια εσωτερική ανάγκη.
Είναι απόκτημα της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πρακτικής, Françoise Héritier
Benitez J. L. & Justicia F. (2006). Bullying: description and analysis of the phenomenon. Electronic Journal of Research in Educational Psychology
Cook et al. (2010). Predictors of Bullying and Victimization in Childhood and
Adolescence: A Meta-analytic Investigation. School Psychology Quarterly
Hymel & Swearer (2015). Four Decades of Research on School Bullying
An Introduction. American Psychologist
Rivers et al., (2009). Observing Bullying at School: The Mental Health Implications of Witness Status. School Psychology Quarterly