Τροχαίο είναι ένα συμβάν όπου ένα ή περισσότερα οχήματα προκαλούν το θάνατο ή τον τραυματισμό ενός ή περισσότερων ατόμων. Είναι η Τρίτη αιτία θανάτου και μια από τις συχνότερες αιτίες πρόκλησης μόνιμης αναπηρίας σε νεαρά άτομα. Τα τροχαία ατυχήματα είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους. Ακόμα κι αν δεν είμαστε εμείς οι ίδιοι οδηγοί, κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο οδηγάει, είμαστε σίγουρα πεζοί, είμαστε συνεπιβάτες σε οχήματα, μπορούμε να είμαστε αυτόπτες μάρτυρες σε κάποιο τροχαίο. Σε ένα τροχαίο δυστύχημα κυριαρχεί ο ψυχικός πόνος και η απόγνωση για το ξαφνικό χαμό.
Η ψυχολογία σχετίζεται τουλάχιστον με δύο παράγοντες όσον αφορά τα τροχαία ατυχήματα.
• Ποιοι ψυχολογικοί παράγοντες σχετίζονται με αυξημένες πιθανότητες πρόκλησης τροχαίου ατυχήματος
• Δευτερογενείς συνέπειες ενός ατυχήματος (υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των ατόμων κ των οικογενειών με κάποιο ανάπηρο ή νεκρό μέλος, κοινωνικό κόστος, ψυχικό κόστος)
Τα περισσότερα ατυχήματα οφείλονται σε ανθρώπινο λάθος εξαιτίας δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς σε συνάρτηση με το κακό οδικό δίκτυο ή άλλα οχήματα. Ομάδες υψηλού κινδύνου θεωρούνται οι οδηγοί νεαρής ηλικίας (απειρία, υπερβολική αυτοπεποίθηση, επιπολαιότητα κλπ) αλλά και οι ηλικιωμένοι (μειωμένα αντανακλαστικά, μειωμένη αντίληψη και προσοχή, εσφαλμένη οδήγηση).
Η ανθρώπινη συμπεριφορά απορρέει από τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τα κίνητρα. Τα ατυχήματα συχνά δεν προκαλούνται από έλλειψη γνώσης αλλά από έλλειψη κινήτρου να συμπεριφερθεί κανείς με ασφάλεια. Η τιμωρία για την παραβίαση του ΚΟΚ (αφαίρεση διπλώματος, χρηματικό πρόστιμο)δεν είναι επαρκής για να αποτρέψει την επικίνδυνη οδήγηση.
Συχνά ο τρόπος οδήγησης είναι αποτέλεσμα των συναισθημάτων που είχε ο οδηγός πριν πιάσει το τιμόνι στα χέρια του. οδηγοί σε κακή ψυχολογική κατάσταση δεν είναι πλήρως συγκεντρωμένοι στην οδήγηση. Αντίθετα απασχολούν το μυαλό τους με προσωπικά προβλήματα και συχνά βρίσκονται υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών. Ο οδηγός πρέπει να αναπτύξει ένα σύστημα αυτοελέγχου ώστε να γνωρίζει πότε είναι ικανός να οδηγήσει και πότε όχι. Να μάθει να παρατηρεί τον εαυτό του. πώς νιώθει; Πού πάει; Έχει πιει; Είναι χαρούμενος υπέρ του δέοντος; Νιώθει απελπισμένος; Ένας επικίνδυνος οδηγός κινητοποιείται από αισθήματα άγχους, και θυμού ακόμα και ασυνείδητα. Πρέπει να αυξηθεί, λοιπόν, ο αυτοέλεγχος και η αυτοπαρατήρηση. Ότι γνωρίζουμε, μπορεί να ελεγχθεί.
Οι Briem et al. αναφέρουν ότι η συχνότητα των τροχαίων ατυχημάτων είναι υψηλότερη στους οδηγούς ηλικίας 17-23 ετών και υψηλότερη στους άνδρες οδηγούς σε σχέση με τις γυναίκες. Σε αυτές τις ηλικίες ο οδηγός δεν είναι ο Γιώργος, ο Γιάννης.. δεν είναι ψηλός, χοντρός, άσχημος.. είναι «ΤΙ ΑΜΑΞΙ ΟΔΗΓΕΙ»! αυτό πολλές φορές τον κάνει αλαζονικό, υπερόπτη. Έχει ντυθεί μια ατσάλινη στολή και νιώθει άτρωτος και άπιαστος. Αυτές οι πεποιθήσεις πιθανόν να τον οδηγήσουν σε παρορμητική και ριψοκίνδυνη οδήγηση. Επιπλέον η εφηβεία είναι μια περίοδος βιολογικών και κοινωνικών αλλαγών η οποία σχετίζεται με επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι Ernest και Spear το 2009 υπέθεσαν ότι αλλαγές στο ντοπαμινικό σύστημα κάνουν τους εφήβους πιο ευάλωτους σε ερεθίσματα που τους ωθούν σε επικίνδυνες συμπεριφορές. Επιπροσθέτως, η επίβλεψη από τους ενήλικες μειώνεται «μεγάλωσε το παιδί»..
Ένας άλλος παράγοντας είναι το αίσθημα ευθύνης που έχει ο καθένας. Ένα άτομο με εσωτερικό αίσθημα ευθύνης είναι πιο προσεκτικό διότι νιώθει πως οποιοδήποτε πρόβλημα προκύψει είναι δικό του λάθος. Ένα άτομο με εξωτερικό αίσθημα ευθύνης θεωρεί πως πάντα φταίει κάποιος άλλος (το κακό οδικό δίκτυο, ο άλλος οδηγός).
Ένα άλλο θέμα που προκύπτει είναι η μίμηση. Οι κανόνες οδήγησης μεταδίδονται από τους γονείς, από άλλους ενήλικες, από ταινίες κλπ. Τα θελκτικά πρότυπα που παρουσιάζονται είναι αρρενωποί άνδρες με γρήγορα αυτοκίνητα προωθώντας τον ανταγωνισμό, την κυριαρχία μέσω της οδήγησης, την επιδοκιμασία των συνομηλίκων και την αποδοχή όταν ακολουθούν αυτά τα πρότυπα και αντίθετα τον αποκλεισμό και τον εκφοβισμό των ατόμων που ακολουθούν τους κανόνες (είσαι κότα, φοβητσιάρη).
Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι δεν είμαστε απόλυτα συγκεντρωμένοι στην οδήγηση. Μετά από κάποιο διάστημα η οδήγηση αυτοματοποιείται. Το παραμικρό σφάλμα συγκέντρωσης μπορεί να κοστίσει. Το να διατηρήσει κανείς το μυαλό του συγκεντρωμένο σε μια πράξη ρουτίνας είναι πολύ δύσκολο. Υπάρχει «τύφλωση προσοχής» αφού υο άτομο έχει την εσφαλμένη πεποίθηση ότι γνωρίζει πολύ καλά αυτή την δραστηριότητα (για αυτό το λόγο μπορεί να κάνει διάφορα όταν οδηγεί-μιλάει στο κινητό, βάφεται κοκ). Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν ελάχιστα ερεθίσματα που θα τον κρατήσουν σε εγρήγορση και συγκεντρωμένο. Θεωρείται θέμα ρουτίνας και δίδεται η απαραίτητη προσοχή. Το παραμικρό λάθος όμως μπορεί να κοστίσει μια ζωή.
Όμορφο ταξίδι είναι το ταξίδι που μας πάει στο προορισμό μας με ασφάλεια. Η οδήγηση δεν είναι αγώνας δρόμου. Ας σεβαστούμε τη ζωή τη δική μας, των άλλων καθώς και των ζώων που βρίσκονται στο δρόμο μας καθώς μια παραβατική συμπεριφορά, πολλές φορές δε δίνει δεύτερη ευκαιρία.
ΤΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ