Είναι γενικά αποδεκτό πως οι εμπειρίες καθώς και οι σχέσεις στην παιδική ηλικία επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη του ατόμου στη πορεία της ζωής του και την προσωπικότητα του. Αρκετοί κλάδοι της Ψυχολογίας έχουν ασχοληθεί με τη θεωρία δεσμού-προσκόλλησης του Bowlby. Μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο υπήρξε ενδιαφέρον για τις επιπτώσεις της μητρικής φροντίδας κατά τη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Ανατέθηκε, λοιπόν, στον Bowlby η μελέτη των προβλημάτων ψυχικής υγείας παιδιών που είτε είχαν χάσει τις οικογένειες τους, είτε είχαν τοποθετηθεί σε ιδρύματα. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως όταν ένα παιδί αποχωρίζεται τη μητέρα του για πρώτη φορά, αρχικά, νιώθει έντονο φόβο, κλαίει και προσπαθεί να απομακρυνθεί από το περιβάλλον. Κατόπιν, έρχεται το στάδιο της κατάθλιψης και της απόγνωσης και αν ο αποχωρισμός συνεχιστεί και δεν υπάρξει άλλη σταθερή σχέση, τα παιδιά παύουν να δείχνουν ενδιαφέρον για τους άλλους-αποδέσμευση (Cole et Cole, 2002). Το να επιτευχθεί μια σταθερή και αμφίδρομη σχέση μεταξύ του βρέφους και του φροντιστή του, προσδίδει στο βρέφος αίσθημα ασφάλειας στις διαρκείς περιόδους αποχωρισμού των δύο.
Η M. Ainsworth σχεδίασε μια διαδικασία για να αξιολογήσει το τύπο δεσμού των παιδιών βάσει των αντιδράσεων τους σε μια συνθήκη με ένα ξένο άτομο όταν η μητέρα είναι παρούσα, όταν φεύγει, καθώς και όταν επιστρέφει. Τα αποτελέσματα κατέταξαν τα βρέφη σε 3 κατηγορίες:
· Βρέφη με ασφαλή δεσμό. Αν και αναστατώνονταν όταν η μητέρα τους έφευγε από το δωμάτιο, εντούτοις προσαρμόζονταν σχετικά εύκολα στη συνθήκη με το ξένο και υποδέχονταν την μητέρα τους θερμά, αλληλεπιδρώντας μαζί της με τρυφερότητα
· Βρέφη με δεσμό ανασφαλή/αποφυγής. Συνήθως τα βρέφη αυτά αδιαφορούν για την παρουσία της μητέρας και δεν φαίνεται να αναστατώνονται όταν αυτή εγκαταλείπει το δωμάτιο. Όταν επιστρέφει το πιθανότερο είναι να την αποφύγουν και να απομακρυνθούν
· Βρέφη με δεσμό ανασφαλή/αμφιθυμίας. Τα βρέφη αυτά αναστατώνονται εξαρχής με την παρουσία του ξένου. Αναστατώνονται και θυμώνουν όταν η μητέρα τους φεύγει. Την αναζητούν αλλά συγχρόνως την απορρίπτουν. Αναζητούν την επαφή μαζί της και τη στοργή αλλά ταυτόχρονα την απορρίπτουν και παλεύουν να ξεφύγουν όταν τα αγκαλιάσει (Craig et Baucum, 2007).
Από τι εξαρτάται ο τύπος δεσμού; Κυρίως από δύο παράγοντες. Την συμπεριφορά της μητέρας και την ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Μια μητέρα που ανταποκρίνεται άμεσα στις ανάγκες του παιδιού της είναι πιο πιθανό να δημιουργήσει ασφαλή δεσμό. Οι μητέρες αυτές δεν αφήνουν το παιδί να κλαίει, αποκωδικοποιούν τα μηνύματα που αυτό στέλνει, εκφράζουν θετικά συναισθήματα και είναι αφοσιωμένες και ευαίσθητες στις ανάγκες του παιδιού. Είναι τρυφερές, στοργικές, παρέχουν στενή σωματική επαφή (Craig et Baucum, 2007).
Ο δεύτερος παράγοντας αφορά την ιδιοσυγκρασία του βρέφους. Ένα παιδί που ανταποκρίνεται στα χάδια και στην τρυφερότητα της μητέρας έχει περισσότερες πιθανότητες να ελκύσει τέτοιες συμπεριφορές δημιουργώντας έναν κύκλο ανατροφοδότησης (Cole et Cole, 2002).
Εν κατακλείδι, ποια η σημασία του πρώτου αυτού δεσμού τελικά; Έρευνες έχουν καταδείξει τα εξής συμπεράσματα: τα παιδιά με ασφαλή δεσμό είναι συνήθως πιο αρεστά και συμπαθή στους συνομηλίκους τους, έχουν περισσότερη αυτοπεποίθηση. Παίζουν και εξερευνούν το χώρο με μεγαλύτερη άνεση. Τα παιδιά με ανασφαλή δεσμό εκδηλώνουν συχνά χρόνιο άγχος, υπερκινητικότητα, επιθετικότητα και μαθησιακές δυσκολίες (Craig et Baucum, 2007). Ο τύπος δεσμού διαμορφώνει την εξέλιξη της προσωπικότητας καθώς την κοινωνική ταυτότητα του ατόμου.
ΤΣΑΛΙΚΟΥ ΚΑΛΛΙΟΠΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Cole Michael et Cole R. Sheila (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών. Αθήνα, Εκδόσεις Τυπωθήτω
Craig et Baucum (2007). Η ανάπτυξη του ανθρώπου. Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση